Μηλος

   
Η Μήλος είναι ηφαιστειακό νησί του Αιγαίου Πελάγους.Λέγεται ότι το όνομά της προέρχεται από τη λέξη 'βήλος' που εξελίχθηκε σε 'μήλος' και σήμαινε 'πρόβατο'. Κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους και έχει δώσει σημαντικό μεταλλευτικό πλούτο: οψιδιανό στους προϊστορικούς χρόνους, καολίνη και ποζολανών στους ιστορικούς χρόνους μέχρι τώρα και πρόσφατα μπεντονίτη, περλίτη. Έχει σχήμα πετάλου, υπάρχουν πολλές
παραλίες και πολλά καταλύματα (ξενοδοχεία - ενοικιαζόμενα δωμάτια) που καθιστούν τη Μήλο τουριστικό πόλο. Το γνωστό άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου, το οποίο σήμερα βρίσκεται στο μουσείο του Λούβρου (Παρίσι) βρέθηκε στη Μήλο το 1820 ενώ το αντίγραφο βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Μήλου στην Πλάκα.

Η Μήλος βρίσκεται στην νοτιοδυτική άκρη των Κυκλάδων και είναι το 5ο σε μέγεθος νησί των κυκλαδων, 120 χλμ (75 μίλια) ανατολικά των ακτών της Λακωνίας. Από Ανατολικά προς Δυτικά έχει πλάτος 23 χλμ, από Βορρά σε Νότο 13 χλμ, και η επιφάνειά της εκτιμάται στα 151 τ.χλμ. Έχει σχήμα πετάλου, σχηματίζοντας μεγάλο κόλπο. Το ψηλότερο βουνό είναι ο Προφήτης Ηλίας (751 μ.) και ακολουθεί το Χονδρό Βουνό (636 μ.) στο δυτικό μέρος του νησιού. Αποτελεί ένα απο τα μεγαλύτερα φυσικά λιμάνια της Ελλάδας.

Το δυτικό μισό του νησιού το πιο άγριο και γοητευτικό κομμάτι του νησιού. Εδώ δεν υπάρχουν χωριά, παρά μόνο ελάχιστοι οικισμοί και κάποια παλιά ορυχεία ( το μόνο που λειτούργει είναι το ορυχείο ποζολάνης στην ξυλοκερατιά). Σχεδόν όλη η δυτική Μήλος ανήκει στο Δίκτυο Natura 2000. Η νοτιοδυτική πλεύρα της Μήλου είναι βιότοπος της μεσογειακής φώκιας ενώ το υπόλοιπο δυτικό μέρος του νησιού, είναι βιότοπος της κόκκινης οχιάς της Μήλου (Macrovipera schweizeri) και της σαύρας (Podacris milensis). Στην περιοχή Natura ανήκει η Αχιβαδόλιμνη η οποία κάποτε ήταν γεμάτη αχιβάδες εξού και το όνομά της ,επιπλέον είναι ο μεγαλύτερος φυσικός υγρότοπος των κυκλάδων και σημαντικός σταθμός μεταναστευτικών πουλιών. Επίσης, υπάρχει το δάσος οριζοντιόκλαδων κυπαρισσιών, σπάνιος βιότοπος με αιωνόβια δέντρα. Στη δυτική Μήλο υπάρχει πλήθος από φυτά,βότανα και αγριολούλουδα και προστατευόμενα πουλιά όπως ο Μαυροπετρίτης,ένα σπάνιο μεταναστευτικό είδος γερακιού. Οι παραλίες στην περιοχή είναι απομονωμένες ωστόσο, η εμπειρία είναι μοναδική και είναι σίγουρο ότι παρ'όλη την απόσταση που θα διανύσει όποιος τις επισκεφτεί θα αποζημιωθεί με την ομορφιά τους. Είναι ένα ενεργό ηφαιστειογενές νησί και η ιδιαιτερότητα του αυτή την καθιστά μοναδική στα τοπία με τα διαφορετικά είδους πετρώματα που αποτελούν αντικείμενο μελέτης επιστημόνων από όλο το πλανήτη. Τα πιο μεγάλα κοντινά νησιά είναι η Κίμωλος 1,6 χλμ βορειοανατολικά, η Αντίμηλος 20 χλμ βορειοδυτικά και Πολύαιγος, 2 χλμ δυτικά.

Πολλές είναι οι αναφορές που δικαιολογούν το όνομα «Μήλος» τόσο από την μυθολογική όσο και από την ιστορική εποχή και πολλά τα ονόματα που δόθηκαν στο τόσο ενδιαφέρον αυτό νησί, που εθεωρείτο η Πύλη ανάμεσα στην Δυτική και την Ανατολική Μεσόγειο.

Εκδοχή 1η: Τολμηρή θα ήταν η άποψη ότι κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων υπήρχε καλλιέργεια μηλιών και παραγωγή μήλων και ότι από αυτά δόθηκε στο νησί το όνομα Μήλος. Όμως κατά την αρχαιότητα εκτός από τα φρούτα, μήλα λεγότανε και τα πρόβατα. Στους τάφους της προϊστορικής εποχής στην Φυλακωπή μαζί με τα κτερίσματα βρέθηκαν τούφες μαλλί και από μετέπειτα περιόδους είναι γνωστό ότι εκτρέφονταν αιγοπρόβατα και γινότανε εξαγωγή μαλλιού. Ίσως λοιπόν από τα μήλα-πρόβατα που ήταν σπουδαίος παράγον οικονομικό-εμπορικής δραστηριότητας και ακμής, ονομάστηκε το νησί Μήλος. Άλλωστε στα νομίσματα που έχουν σωθεί από την αρχαία Μήλο, το κριάρι είναι από τα συνήθη σύμβολα με το όνομα Μάλιον.

Εκδοχή 2η : Κατ’ άλλην εκδοχή που είναι και πιο επικρατέστερη Μήλος ήταν ωραίος νέος από την Δήλο που πήγε στην Κύπρο. Εκεί γνωρίστηκε και συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Άδωνι, τον γιό του βασιλιά Κυνήρα. Μάλιστα παντρεύτηκε κάποιαν συγγενή του, την Πελία. Όταν όμως ο Άδωνης πέθανε, ο Μήλος απελπισμένος κρεμάστηκε σε ένα δέντρο που από το όνομα του, ονομάστηκε Μηλιά. Η γυναίκα του πέθανε από την στενοχώρια της. Ο γιος τους, που και αυτός λεγόταν Μήλος, μεγάλωσε στο ιερό της Αφροδίτης, σαν προστατευόμενος της θεάς που τον έστειλε στο νησί των Κυκλάδων- και από το όνομα του, ονομάστηκε το νησί Μήλος. Ο Μήλος δίδαξε στους κατοίκους το κούρεμα των προβάτων και την χρήση του μαλλιού για την κατασκευή ενδυμάτων- άλλη ένδειξη της σημασίας των μήλων-προβάτων. Η Αφροδίτη μεταμόρφωσε τον πατέρα Μήλο σε καρπό και την γυναίκα του Πελία σε περιστέρι.

Η θέση της Μήλου μεταξύ της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Κρήτης, καθώς και η ύπαρξη του οψιδιανού είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός σημαντικού κέντρου του πρώιμου Αιγαιοπελαγίτικου πολιτισμού. Οψιδιανός της Μήλου έχει βρεθεί σε διάφορες Νεολιθικές τοποθεσίες του Ελλαδικού χώρου, όπως αύτη του Δισπηλιού στην Καστοριά και του Μακρύγιαλου στην Πιερία. Εικάζεται πως γινόταν εξόρυξη του οψιδιανού χωρίς να κατοικείται το νησί τουλάχιστον από το 5.300 π.χ. Ο προϊστορικός οικισμός της Φυλακωπής, κοντά στον σημερινό κόλπο του Παπάφραγκα, στη βορειοανατολική ακτή άνθισε κατά την εποχή του χαλκού. Λέγεται ότι πρώτοι κάτοικοι της Μήλου ήταν Φοίνικες ή Κάρες.

Ο προϊστορικός οικισμός της Φυλακωπής είναι ανοιχτός για το κοινό και τα τελευταία χρόνια έχει διαμορφωθεί κατάλληλα, με πλούσιο ενημερωτικό υλικό και σχεδιαγράμματα που κάνουν εύκολη και ενδιαφέρουσα την περιήγηση στο χώρο. Τα περισσότερα αρχαιολογικά ευρήματα του προϊστορικού οικισμού κοσμούν τις προθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών και του Αρχαιολογικού Μουσείου Μήλου. Γνωστότερο εύρημα η "κυρά" της Φυλακωπής.

Μετά από αυτούς την κατοίκησαν Δωριείς προερχόμενοι από την Σπάρτη, γι’ αυτό και οι Μήλιοι είχαν ανέκαθεν φιλικά αισθήματα προς τους Σπαρτιάτες. Οι Μήλιοι έλαβαν μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. και ήταν από τους λίγους νησιώτες που δεν έδωσαν "γην και ύδωρ" στους Πέρσες. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, οι Αθηναίοι κατέκτησαν τη Μήλο το 416 π.Χ. και έσφαξαν όλους τους άρρενες κατοίκους. Στο 5ο βιβλίο της ιστορίας του Θουκυδίδη, αναφέρεται ο Διάλογος Αθηναίων-Μηλίων, στον οποίο περιγράφονται οι άγονες διαπραγματεύσεις μεταξύ των δυο πλευρών πριν την κατάκτηση της Μήλου.

Αργότερα, η Μήλος ακολούθησε την τύχη των άλλων Κυκλάδων κάτω από τους Μακεδόνες, τους Ρωμαίους και στη συνέχεια τους Βυζαντινούς. Στους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους είχε αρκετούς Εβραίους κατοίκους και έτσι ο Χριστιανισμός διαδόθηκε αρκετά γρήγορα. Κατά τη Φραγκοκρατία ο Μάρκος Σανούδος κατέλαβε τη Μήλο και το 1207 την ένωσε με το δουκάτο της Νάξου. Το 1537 ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα,ένας από τους σημαντικότερους πειρατές όλων των εποχών, ως επικεφαλής του τουρκικού στόλου, λεηλάτησε και κατέστρεψε τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου, αλλά η Μήλος γλίτωσε από την καταστροφική μανία του.^[4] Από το 1566 πέρασε από τους Ενετούς στους Τούρκους. Καθ’όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν ορμητήριο πειρατών.

Από το 1830, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, η Μήλος, όπως και όλες οι Κυκλάδες περιλήφθηκε στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος.

Στις 9 Μαΐου 1941 επιβλήθηκε η γερμανική κατοχή στο νησί κατ' εξαίρεση σε σχέση με τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων που είχαν ενταχθεί στην Ιταλική ζώνη κατοχής. Την Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 1943 αγγλικά αεροπλάνα βύθισαν το φορτηγό πλοίο "Άρτεμις¨, που ήταν φορτωμένο με καύσιμα. Στο πλοίο βρήκαν τραγικό θάνατο Έλληνες και Γερμανοί. Τα βαρέλια ξεβράστηκαν στην παραλία της Χιβαδολίμνης και κάποιοι Μηλιοί πήγαν να πάρουν το περιεχόμενό τους, νομίζοντας πως περιείχαν λάδι.Οι Γερμανοί τους συνέλαβαν και από αυτούς επέλεξαν 14, τους οποίους οδήγησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στις 26 Φεβρουαρίου, με διαταγή του διοικητή Kawelmacher. Οι Γερμανοί είχαν κάνει πολλά οχυρωματικά έργα, στον Τράχηλα, στο Κάστρο, στην Αρετή, στον Προβατά, στον Τόπακα, στον Κόρφο, στην Μπομπάρδα και στα Νύχια. Σήμερα σώζονται τα υπολείμματα αυτών των έργων, ενώ τα περισσότερα Γερμανικά καταφύγια είναι σε κακή κατάσταση, εκτός από αυτό των Πλακών, που λόγω της εξαίρετης λιθοδομής του είναι καλά διατηρημένο. Το μεγάλο καταφύγιο του Αδάμαντα έχει μετατραπεί σε Υδραγωγείο και είναι δυσπρόσιτο στους επισκέπες. 

Κατά τον 20ο αίωνα, η Μήλος αποτέλεσε κατά διαστήματα και τόπο εξορίας αριστερών

 Η Αφροδίτη της Μήλου

Περίφημο άγαλμα της Ελληνιστικής εποχής το οποίο βρέθηκε στη Μήλο το 1820. Το άγαλμα βρήκε κάποιος γεωργός με το όνομα Γεώργιος Κεντρωτάς, ο οποίος μη γνωρίζοντας την αρχαιολογική του αξία, το έκανε φράχτη στο χωράφι του. Όταν αντιλήφθηκε η Γαλλική αρχαιολογική υπηρεσία την αξία του ευρήματος το αγόρασε αμέσως από τον αγρότη για 400 γρόσια. Πολλοί αρχαιοκάπηλοι αλλά και κάτοικοι του νησιού προσπάθησαν να το κλέψουν χωρίς επιτυχία. Το άγαλμα φορτώθηκε και μεταφέρθηκε στο Μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα. Κατά τη βίαιη μεταφορά χάθηκαν τα δύο χέρια του αγάλματος. Στο αρχαιολογικό μουσείο της Μήλου, βρίσκεται «αυθεντικό αντίγραφο» του αγάλματος, φτιαγμένο στα εργαστήρια του μουσείου Λούβρου. Πριν λίγα χρόνια, έγινε έρευνα στο λιμάνι και βρέθηκαν 2 ανδρικά χέρια που ανήκαν σε άλλο άγνωστο άγαλμα.

Οι κατακόμβες της Μήλου

Οι κατακόμβες είναι σκαμμένες σε ηφαιστειακό τάφο και αποτελούν ένα από τα αξιοθέατα του νησιού. Είναι το μεγάλο κοινοτικό νεκροταφείο των πρώτων χριστιανικών χρόνων στη Μήλο. Oι κατακόμβες ανακαλύφθηκαν από αρχαιοκάπηλους και έγιναν γνωστές μετά τη σύλησή τους, το 1840. Eίναι τρεις και μαζί με πέντε διαδρόμους και ένα νεκρικό θάλαμο αποτελούν ένα 

δαιδαλώδες σύστημα συνολικού σημερινού μήκους 185 μέτρων. Eίχαν εισόδους στο εξωτερικό περιβάλλον, αλλά σήμερα λειτουργεί μόνο μία, αυτή της δεύτερης κατακόμβης ή των «Πρεσβυτέρων», απ' όπου μπορεί να εισέλθει ο επισκέπτης.

Στο εσωτερικό των κατακομβών, δεξιά και αριστερά επάνω στους τοίχους, υπάρχουν τα «αρκοσόλια» (σκαμμένες αψίδες) όπου μέσα σ' αυτά, καθώς και στο πάτωμα, ανοίγονταν οι τάφοι. Aρκοσόλια σήμερα σώζονται 126 (Πετροχείλου, 1972) και υπολογίζεται ότι έχουν ταφεί μερικές χιλιάδες νεκρών. Σε κάθε τάφο υπήρχε λυχνάρι, ενώ σήμερα έχουν τοποθετηθεί ηλεκτρικοί λαμπτήρες που φωτίζουν το χώρο διακριτικά και δημιουργούν την ατμόσφαιρα εκείνων των χρόνων.

Στους τάφους των πιο διακεκριμένων προσώπων ζωγράφιζαν χριστιανικά σύμβολα ή χάραζαν επιγραφές. Tέτοια είδαν και μελέτησαν οι Ross (1843) και Σωτηρίου (1927), αλλά με την πάροδο των χρόνων τα περισσότερα καταστράφηκαν.

Mια τέτοια επιγραφή μπορεί να δει ο σημερινός επισκέπτης στη δεύτερη κατακόμβη, στο 6ο αρκοσόλιο δεξιά. Eίναι η επιγραφή των «Πρεσβυτέρων», απ' όπου και το όνομά της. Aκόμα στην ίδια κατακόμβη, στη μέση περίπου, υπάρχει ένας τάφος σκαμμένος στο βράχο υπό μορφή σαρκοφάγου. Πιστεύεται ότι είχε ταφεί σ' αυτόν ένας από τους πρώτους μάρτυρες της χριστιανοσύνης και ακόμα ότι οι πρώτοι χριστιανοί τον χρησιμοποιούσαν ως Aγία Tράπεζα στις λειτουργίες τους,όπως αποδεικνύεται από το κομμάτι του πετρώματος, που έχει αφεθεί στη θέση του στο μέσο περίπου της στοάς Β΄. Από τις βάσεις που βρέθηκαν στα τέσσερα άκρα κατά την έρευνα του 1928, υποθέτουμε ότι πάνω από την Τράπεζα, υπήρχε αρχικά "κιβώριο".

H δραστηριότητα των πρώτων χριστιανών στις κατακόμβες σταματά λίγο μετά τη θεσμοθέτηση της ανεξιθρησκίας , ή μέχρι να καταστραφεί και να εγκαταλειφθεί η αρχαία πόλη του Kλήματος από σεισμούς τον 5ο ή 6ο αιώνα μ.X.